عنوان کتاب:مبانی بلوک‌های شهری (Basics Urban Building Blocks)

نویسندگان: Thorsten Bürklin, Michael Peterek

سال انتشار:۲۰۰۸

 کتاب حاضر مخاطب را با عناصر ساختاری بلوک‌های شهری و جنبه‌های مختلف آن آشنا می‌سازد. شهرها و محله‌های ما از بلوک‌های شهری ساخته شده‌اند و مطالعه این جزء پایه‌ای و اساسی بحثی ضروری در برنامه‌ریزی شهری است.همچنین مواردی چون، فرم و ساختار بلوک‌ها، عملکردشان و تمایزی که میان فضاهای خصوصی و عمومی ایجاد می‌کنند و نحوه ارتباط آنها با محیط پیرامونی، اهمیت بلوک‌های شهری را در حوزه طراحی شهری نیز مشخص می‌سازد؛ بنابراین مطالعه بلوک‌های شهری، اولین گام در جهت فهم و توسعه موفقیت‌آمیز ساختارهای شهری به عنوان یک سکونتگاه فیزیکی و اجتماعی است.

هدف این کتاب مطالعه و بررسی بلوک‌های شهری و نقشی اساسی آن در سیستم شهری به عنوان ساختاری تعیین کننده است، که بر کاربری و فعالیت ساختمان‌ها، فضاهای واسط شهری، خیابان‌ها، مسیرهای دسترسی، میدان‌ها و پارک‌ها، سلسله‌مراتب فضاهای شهری (عرصه‌های خصوصی تا عمومی)  و … تأثیری مستقیم و غیرمستیم دارند.

این کتاب شامل هشت فصل به شرح زیر است. شایان ذکر است در هریک از فصل‌های کتاب چهار عنوان «فرم و ساختار فضایی[۱]»، «شکل‌گیری فضای شهری[۲]»، «عملکرد، جهتگیری و دسترسی[۳]» و «بررسی نمونه‌های تاریخی[۴]» در مورد هر یک از اجزای ساختاری بلوک‌های شهری مورد بررسی واقع شده‌است.

• فصل اول: قطعات ردیفی[۵] ؛ منظور از قطعات ردیفی در این فصل مجموع قطعات مشابهی است که به صورت ردیفی در لبه خیابان قرار گرفته‌اند و مواردی چون خطوط بنا، حد و مرزهای بنا، عرصه‌های عمومی و خصوصی، کاربری و … در عنوان‌های مربوطه بررسی می‌شود.
• فصل دوم: بلوک[۶] ؛ بلوک شامل گروهی از قطعات یا در موارد خاص – یک قطعه است-  که توسط خیابان‌های اطراف محصور شده‌ و قابل دسترسی است. بررسی هندسه بلوک، انواع بلوک، طراحی گوشه‌های بلوک، یکپارچگی بلوک‌ها، عمق بلوک‌ها، و … از جمله مواردی است که در عنوان‌های مربوط به این فصل بیان و بررسی می‌گردند.
• فصل سوم: فضای باز درون بلوک[۷] ؛ این فضا یک فضای نیمه‌خصوصی است که دارای تیپولوژی‌های گوناگون و فعالیت‌های متناسب با این نوع فضا است. فضای باز درونی بلوک، حس مکان و  همچنین امنیت را به سبب نظارت بر فضاهای جمعی و آشنا بودن افراد برای یکدیگر ارتقا می‌بخشد.
• فصل چهارم: مسیرهای سرپوشیده[۸] ؛ این مسیرها به‌عنوان یک مسیر سرپوشیده خطی مطرح هستند که مغازه‌ها و ساختمان‌هایی که یکی پس از دیگری در کنار هم جای گرفته‌اند، بدنه آن را شکل می‌دهند. همچنین می‌توان گفت این مسیرها به لحاظ ساختاری با فضای باز درون بلوک‌ها در ارتباط هستند.
• فصل پنجم: کوچه‌ها[۹] ؛ کوچه‌ها، محورهایی هستند که عمود بر خیابان بوده و از مزایای بهداشتی چون نور و تهویه برخوردار هستند، دسترسی آنها از مسیرهای فرعی تأمین می‌شود و جهت‌گیری آنها غالباً شرقی- غربی است.
• فصل ششم: بناهای ویژه[۱۰] ؛ منظور از بناهای ویژه، تک بناهایی با عملکرد و یا فرم خاص نظیر موزه‌ها، قلعه‌ها، خانه‌های قدیمی و … هستند که به تنهایی محدوده پیرامونی خود را شاخص می‌کنند و سازنده بخشی از منظر فرهنگی هستند ؛ و گاهی خود به تنهایی یک بلوک شهری را تشکیل می‌دهند.
• فصل هفتم: گروه[۱۱] ؛ در این فصل مجموع عناصر شهری همچون؛ ساختمان‌ها، قطعات ردیفی، بلوک‌ها، فضای باز درون بلوک، مسیرها و کوچه‌ها به عنوان یک گروه در نظر گرفته‌شده‌اند که دارای ارتباط و وابستگی متقابل با یکدیگر هستند. در نظرگیری این عوامل به عنوان یک گروه و در واقع یک کل، نقش مهمی را در یکپارچگی پیکربندی فضایی ایفا می‌کنند.
• فصل هشتم: بناهای ضد فضای شهری[۱۲]؛ این بناها همچون بناهای ویژه (solitaire) تک بناهایی با عملکرد خاص هستند که به تنهایی می‌توانند یک بلوک شهری را تشکیل دهند، اما با توجه به ویژگی‌های فرمی، فضایی و عملکردی مربوط به ‌آنها، این بناها برای فضاهای شهری آسیب‌پذیر بوده و همچنین به لحاظ اندازه و ابعاد نیز با بناهای ویژه دارای تفاوت هستند؛ این بناها مراکز خرید و مال‌ها و … را دربرمی‌گیرند.

نمودار زیر ارتباط مفهومی میان فصل‌های این کتاب را به‌طور شماتیک نشان می‌دهد:

در آخر باید گفت؛ بلوک‌های شهری و ارتباط متقابل میان آنها، با توجه به آنکه بلوک‌های شهری می‌توانند تعریف کننده ساختمان‌های محاط شده درون خود  و خیابان‌های محیط شده بر خود باشند، فرم و عملکرد فضاهای شهری و همچنین زندگی روزانه افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنابراین به‌کار بستن مفهوم بلوک شهری در برنامه‌ریزی و طراحی شهری و مبنا قرار دادن آن در پروژه‌های شهری، در مقیاس‌های مختلف، گامی مؤثر در راستای تکامل شهرها به عنوان سیستم‌های پیچیده روابط فضایی و عملکردی هستند. بدین جهت مطالعه این کتاب، منبعی مهم در راستای شناخت عناصر ساختاری بلوک‌های شهری و درک تأثیر آنها بر فضاهای شهری است.

[۱] Form and Spatial Structure

[۲] Formation of Urban Space

[۳] Function, Orientation and Access

[۴] Historical example

[۵] the row

[۶] the block

[۷] the courtyard (the block in reverse)

[۸] the arcade

[۹] the ribbon

[۱۰] the solitaire

[۱۱]   the group

[۱۲] the shed