پیش از آن‌که به معرفی شاخص مورد نظر بپردازیم، تاریخچه‌ای مختصر از دوچرخه و دوچرخه‌سواری ارائه می‌دهیم.
اگر بخواهیم به تاریخ شکل‌گیری ایده‌ی دوچرخه و دوچرخه‌سواری بیندیشیم، پیدایش دوچرخه در تاریخ تمدن بشری به دوران مصر باستان برمی‌گردد. دوچرخه در آن زمان مرکبی بود با دو چرخ که به کمک پای انسان به سمت جلو حرکت می‌کرد. اما در طول زمان این وسیلهی مکانیکی تکامل یافت و نام‌های مختلفی به خود گرفت. از “اسب چوبی” کنت دوسیوراک[۱] و “درسین” بارون فون درایس[۲] گرفته تا دوچرخه مدل استارلی[۳] که نخستین دوچرخه قابل‌اطمینان نام گرفت. دوچرخه تا اوایل دهه‌ی ۵۰ قرن بیستم به‌عنوان یک وسیله نقلیه مهم مدنظر بود تا اینکه باروی کار آمدن اتومبیل و افزایش سرعت جابه‌جایی و ساخت خیابان‌ها بدون در نظر گرفتن نیازهای دوچرخه‌سواران، استفاده از دوچرخه به‌شدت کاهش پیدا کرد تا جایی که در اواخر دهه‌ی ۶۰ میلادی شواهد موجود حاکی از پایان عمر دوچرخه به‌عنوان یک وسیلهی جابه‌جایی بود.
در اوایل دهه‌ی ۷۰ میلادی با افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و پیدایش بحران انرژی و بحران محیط زیست، دوچرخه تجدید حیات یافت، اما خیابان‌ها و مسیرهای موجود جای مناسب و امنی برای عبور و مرور هیچ دوچرخه‌سواری نبود. بنابراین توجه‌ها به سمت ایجاد مسیرهای دوچرخه و برنامه‌ریزی جهت ارتقای جایگاه دوچرخه به‌عنوان وسیلهی نقلیه‌ای برای جابه‌جایی کشیده شد.
یکی از شهرهایی که تجربه‌ی موفقی در دوچرخه‌سواری دارد، شهر کپنهاگ در دانمارک، است. طبق آمار سال ۲۰۱۴، شهروندان این شهر به‌طور میانگین روزانه ۱/۳۴ میلیون کیلومتر دوچرخه‌سواری می‌کنند. بنابراین با توجه به چنین آماری، انتظار می‌رود که این شهر سیستم دوچرخه‌سواری یکپارچه و منسجمی داشته باشد.
در سال ۲۰۱۱ میلادی، بحثی مطرح شد در راستای شناسایی شهرهایی که بهترین شهر برای دوچرخه‌سواری هستند. در همین راستا کمپانی Copenhagenize Design هر دو سال یک‌بار و در سال‌های ۲۰۱۱، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ در قالب copenhagenize index، بیست شهر دوستدار دوچرخه را از میان ۸۰ تا ۱۵۰ شهر شرکت‌کننده در رتبه‌بندی، معرفی کرد. این شاخص به شهرها بر اساس تلاشی که برای دوچرخه‌مدار کردن هر چه بیش‌تر خود انجام می‌دهند، امتیاز می‌دهد؛ به طوری‌که این تلاش موجب شود دوچرخه به یک وسیلهی حمل‌ونقل عمومی و پذیرفته شده در جامعه تبدیل گردد. درواقع در این سال‌ها جامع‌ترین رتبه‌بندی شهرهای دوستدار دوچرخه ارائه شد. در این رتبه‌بندی‌ها ۱۳ عامل زیر تأثیرگذار هستند:
- میزان حمایت و طرفداری NGOها
- فرهنگ دوچرخه
- امکانات دوچرخه- وضعیت ایستگاه‌های دوچرخه، رمپ‌ها و پله‌ها، فضای تخصیص داده شده به دوچرخه در قطار، اتوبوس و دیگر سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی
- زیرساخت‌های دوچرخه
- برنامه‌های اشتراک دوچرخه
- تقسیم جنسیتی- درصد استفاده مرد و زن از دوچرخه
- میزان استفاده دوچرخه‌سواران از سیستم‌های حمل‌ونقلی دیگر
- درصد افزایش استفاده دوچرخه‌سواران از سیستم‌های حرکتی دیگر از سال ۲۰۰۶
- ایمنی
- سیاست
- پذیرش اجتماعی و توجه رانندگان و اجتماع به دوچرخه‌سوارن
- برنامه‌ریزی شهری با محوریت دوچرخه‌سواری و مورد توجه قرار دادن زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری
- برنامه‌های آرام‌سازی ترافیک در جهت ارتقای ایمنی پیاده و دوچرخه
سیستم رتبه‌بندی copenhagenize index، الهام گرفته از رتبه‌بندی‌هایی مثل شاخص شهرهای قابل‌زندگی Monocole می‌باشد. به‌طور خلاصه، شهرها با توجه به این ۱۳ عامل، بین ۰ تا ۴ امیتازدهی می‌شوند. به‌علاوه، به شهرهایی که تلاش چشمگیر و ویژه‌ای در راستای ارتقای سیستم دوچرخه‌سواری خود داشته‌باشند، امتیاز تشویقی تعلق می‌گیرد.
بنابراین، طبق نتایج به‌دست‌آمده، در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳، آمستردام و در سال ۲۰۱۵، شهر کپنهاگ رتبه‌ی اول را بین بیست شهر دیگر به‌دست آورده‌اند.
[۱] Count de Sivrac
[۲] Baron von Drais
[۳] J.K. Starley
منابع:
- مهندسین مشاور گذرراه،۱۳۸۴، تسهیلات دوچرخه‌سواری، مبانی و معیارهای فنی برنامه‌ریزی، طراحی و بهره‌برداری، انتشارات شیوه-انتشارات سازمان حمل‌ونقل و ترافیک تهران.
- Copenhage city of cyclists- the bicycle account 2014
- http://copenhagenize.eu/index/index.html
