در دو دهه‌ی گذشته شاهد طیف وسیعی از تجربیات‌ با استفاده از فن‌آوری‌های پاسخگو، متمرکز بر تعامل پدیده‌های محیطی و فضای شهری و معماری بوده‌ایم. این تجربیات فراتر از کنترل‌های رایجی هستند که بر ارتقای کارایی و اتوماسیون تاکید دارند و نوعی تلاش برای گسترش کاربرد فن‌آوری‌های پاسخگو هستند. کارهای اکتشافی و جدیدی در این قلمرو با ویژگی‌های منحصربه‌فرد شهرسازی و معماری ظهور کرده است. درواقع در پاسخ به سؤال مطرح‌شده در دهه‌ی ۱۹۶۰ توسط سدریک پرایس[۱]: “چگونه یک فضا می‌تواند دائماً تولید و احیاء شود؟ “می‌توان گفت استفاده از فن‌آوری‌های پاسخگو از نظر فنی پیشرفت کرده و معماری منظر در دو دهه‌ی گذشته تغییر الگو داده است و طراحان را ملزم به پاسخگویی به کیفیت‌های پویا و موقتی لنداسکیپ می‌کند. این پاسخ، این دیدگاه را بررسی می‌کند که لنداسکیپ – یک محیط پویا و موقتی – از طریق دست‌کاری دقیق سیستم‌ها بیان می‌شود. ترکیب این تغییر با افزایش قابلیت دسترسی به فن‌آوری‌های پاسخگو، رویکرد جدیدی را برای راه‌حل‌های چالش‌برانگیز طراحی استاتیک ارائه می‌دهد. توانایی درک و پاسخ به پدیده‌های محیطی، روش‌های جدیدی را برای درک، تفسیر، تجربه و تعامل با لنداسکیپ محیا می‌کند.

کانسپت بزرگراه هوشمند که توسط استودیوی روزگارد[۲] و زیرساخت هژمانز[۳] ارائه شده، رویکرد بسیار متفاوتی نسبت به یک محیط تعاملی دارد. در این پروژه از نور، انرژی و علائمی بهره گرفته شده است که با وضعیت ترافیک ارتباط برقرار می‌کنند. طراحی و تعامل استودیوی روزگارد و دانش و مهارت تخصصی هژمانز بهترین‌های هر دوجهان را با یک هدف مشترک که همانا نوآوری چشم‌انداز هلندی است، گرد هم می‌آورد. در بحث‌های پیشین در حوزه‌ی بزرگراه‌های هوشمند، تمرکز معمولاً بر روی ماشین بوده است. در اینجا نکته‌ی نوآورانه این است که جاده‌ها به‌تنهایی و بدون ماشین به‌صورت هوشمند عمل می‌کنند. بزرگراه هوشمند، یک استراتژی طراحی است که روش‌های هوشمندانه و تعاملی را برای تحول در آینده‌ی تابلوهای بزرگراه در نظر گرفته است و به‌گونه‌ای طراحی‌ شده است که در برابر نور، شرایط آب و هوایی و تعامل، پاسخگو باشد و یک تجربه‌ی رانندگی پایدار، ایمن و بصری را ایجاد کند.

در این پروژه طیف وسیعی از طرح‌ها برای تعبیه در زیرساخت‌های بزرگراه موجود، جایگزین راه‌حل‌های ثابت و قدیمی شده است – از رنگ روشن و پویا برای روشنایی سطح و نشانگر سطح جاده که به نور و دما پاسخ می‌دهند، تا یک خط اولویت القایی که می‌تواند برق را شارژ کند. بزرگراه هوشمند متشکل از چندین طرح پاسخگو است که به‌عنوان یک شبکه کار می‌کنند – خطوط درخشان در تاریکی[۴]، رنگ پویا[۵]، خط اولویت الکتریکی[۶] ، نور تعاملی[۷]، خطوط پویا[۸] و نور باد[۹].

طرح‌های جدید شامل خط اولویت القایی[۱۰] و چاپگر جاده[۱۱]  – شبکه‌ای را پیش‌بینی می‌کنند که قادر به تغییر منطق عملیاتی خود در پاسخ به تغییر مشخصات خاص است. اطلاعاتی که از طریق شبکه توضیح داده می‌شود، نه‌تنها منظره‌ای قابل‌خواندن و بیان را فراهم می‌کند، بلکه همچنین راننده را وادار به تصمیم‌گیری «هوشمندانه‌تر» می‌کند و عادات معمول رانندگی را در پاسخ به شرایط بی‌درنگ تغییر می‌دهد.

الف) خطوط درخشان، پیاده‌سازی خطوط درخشنده در تاریکی است که در طول روز انرژی را جذب می‌کنند و در تاریکی شب می‌درخشند. این پوشش تا ۱۰ ساعت از خود نور ساطع می‌کند. این مفهوم  جایگزینی ایمن و پایدار برای روشنایی معمول برای جاده‌های تاریک است و اکنون در امتداد بزرگراه N329 در شهر اوس[۱۲] ، اولین «جاده آینده» قرار دارند و قرار است پروژه در سطح بین‌المللی راه‌اندازی شود (شکل ۱ و ۲).

ب) رنگ پویا تکنولوژی‌ای است که در مقابل تغییرات دمایی واکنش نشان می دهد. این ابزار پویا بر سطح جاده نقش کریستال های یخ یا دانه‌های برف را به وجود می آورد که به رانندگان نشان دهد جاده ممکن است یخزده یا لغزنده باشد. (شکل۳).

ج) نور تعاملی، خط اولویت القایی و نور باد بر اساس کاهش میزان انرژی مورد نیاز برای روشن شدن بزرگراه‌ها باصرفه‌جویی در مصرف نور در شرایط لازم، عمل می‌کنند. نور تعاملی، روشنایی تعاملی است که توسط حسگرها کنترل می شود و راهکاری برای کاهش نیاز به نصب چراغ در طول مسیر است. با نصب سنسورهای ویژه در کنار مسیر، جاده به طور هوشمند آمدن ماشین‌ها را تشخیص می‌دهد. با رسیدن خودرو، چراغ‌های کنار جاده را در فاصله‌ای جلوتر روشن کرده و میزان نوردهی آنها را با نزدیک شدن ماشین افزایش می‌دهد و پس از عبور به آرامی از شدت نور می‌کاهد تا خاموش شوند. با این تکنولوژی چراغ‌ها تنها زمانی روشن خواهند شد که واقعاً اتومبیلی در جاده هست. (شکل۴).

 د) خطوط اولویت القایی و خطوط پویا، شاید آینده‌نگرانه‌ترین بخش شبکه‌های بزرگراهی باشند. با توجه به ضرورت انتقال شارژ به اتومبیل‌های برقی، خطوط الویت القایی هم از امتیازاتی برخوردار است و هم از صاحبان اتومبیل‌های برقی پشتیبانی می‌کند درحالی‌که منبع پایدار انرژی را برای اتومبیل در حال حمل‌ونقل فراهم می‌کند(شکل ۵).

ه) نور باد، آخرین مفاهیمی است که در پروژه‌ی بزرگراه هوشمند به اجرا در آمده است. برای این مفهوم، باد ناشی از عبور اتومبیل، توربین‌های بادی کوچک را در طول جاده فعال می‌کند. این توربین‌ها انرژی لازم برای روشن کردن لامپ‌های پیرامونی را فراهم می‌کنند. نور باد، یک کاربرد بی‌طرف انرژی است که باعث می‌شود خطوط جاده قابل‌مشاهده باشد و بعد دیگری را به تجربه‌ی تعاملی بزرگراه اضافه می‌کند (شکل ۶).

 بزرگراه هوشمند جایزه‌ی طراحی هلند[۱۳] و جایزه‌ی نوآوری اکسنچر[۱۴] را دریافت کرده است و برنده جوایز ایندکس ۲۰۱۳[۱۵] است. این ‌پروژه ایده‌ای خلاقانه‌ برای جاده‌های هوشمند فرداست، طرحی نوآورانه که زاویه دیدی تازه را با فرصت‌های جدید فن‌آورانه‌ پیوند می‌دهد.

منابع

• فاکس،مایکل. (۲۰۱۶) . معماری تعاملی: دنیای تطبیق پذیر، ترجمه حمزه لو، سارا و اسفندیاری فرد، الهام (۱۳۹۹) . مشهد : انتشارات کتابکده‌کسری.
• Bradley E Cantrell, Justine Holzman. (2015). Responsive Landscape Strategies for Responsive Technologies in Landscape Architecture, London: Routledge.

[۱] Cedric Price

[۲] Studio Roosegaarde

[۳] Heijmans

[۴] Glowing Lines

[۵] Dynamic Paint

[۶] Electric Priority Lane

[۷] Interactive Light

[۸] Dynamic Lines

[۹] Wind Light

[۱۰] Induction Priority

[۱۱] Road Printer

[۱۲] Oss

[۱۳] Dutch Design Awards

[۱۴] Accenture Innovation Award

[۱۵] INDEX Award 2013