عنوان کتاب: Urban Design Management: A Guide to Good Practice
نویسنده: Antti Ahlava and Harry Edelman
سال انتشار: 2009
این کتاب مقدمه‌ای بر اسرار مدیریت طراحی شهری[1] است. مدیریت طراحی شهری یک نظام و دیدگاه در مورد ارتباط بین معماری، توسعه املاک و مستغلات و برنامه‌ریزی شهری می‌باشد؛ که شامل ابزارهایی برای مدیریت فرایندهای چند رشته‌ای برنامه‌ریزی شهری است. در این کتاب عوامل موثر بر کیفیت، سرعت و کارایی فرایندها، به ویژه از منظر برنامه‌ریزی و طراحی شهری، بیان شده‌است.
مدیریت طراحی شهری در واقع مبتکرانه و تعاملی‌تر از برنامه‌ریزی‌های شهری قدیمیِ کاربری اراضی است. اجزای اولیه این مدل میلیون‌ها نفر هستند که چه به طور فردی چه به طور جمعی همیشه در همکاری و هماهنگی با هم هستند و طرح های قتصادی شخصی خود را می‌سازند.
هدف مدیریت طراحی شهری، مدیریت و هدایت فرایندهای طراحی شهری ، با استفاده از پروژه‌های فردی به عنوان نقطه شروع، است. پروژه‌ها اهداف مخاطبان مربوطه را ، به عنوان بخشی از تغییر در محیط ساخته شده، اجرا می‌کنند؛ که در مقیاس‌های گوناگون و در طول زمان‌های مختلف اتفاق می‌افتد.
هدف این است که توسعه‌های جدید به صورت پروژه محور و مجزا از توسعه هنجارگرای متداول باشد و تا حد امکان در حالتی نزدیک به اجرا و بهره‌گیری از مفاهیم علمی و امکاناتی جهت نوسازی و بازآفرینی قرار داشته باشد. در این کتاب هدف ارایه راهنمایی برای فرآیندهای پروژه است. این هدف در محیط شهری‌ای با کیفیت بالا، فرهنگ باز و شبکه‌ای از مخاطبان درگیر در پروژه، محقق خواهد شد.
این کتاب مشتمل بر هشت فصل است؛ در فصل یک ، تشکیل یک تیم پروژه خوب در نظر گرفته شده‌است. فصل دو به کشف شیوه‌هایی برای ایجاد عملکرد تیمی افراد پروژه ؛ و فصل سه به ارایه اهداف و مزایای برنامه‌ریزی پروژه محور پرداخته‌است؛ در فصل چهار نحوه بکارگیری ویژگی‌های محلی و بومی در برنامه‌ریزی پروژه محور بیان شده‌است. در فصل پنج بررسی شده که چگونه باید برای ایجاد فرایند برنامه‌ریزی همکارانه، آمادگی کسب کرد و همچنین چگونه اطلاعات اولیه را جمع آوری نمود و به‌کار بست. فصل ششم بر تعریف پروژه توسط محتوا و طرح خود، تمرکز دارد؛ این فصل همچنین با محدودیت‌ها و به تصویر درآوردن پروژه، و استفاده از نمودارها به عنوان ابزار، در ارتباط است. در فصل هفت اطلاعاتی در مورد استراتژی‌های متمایز و چگونگی برقراری ارتباط بین منافع مختلف ارایه شده‌است؛ این فصل همچنین به بررسی اینکه چرا شهرداری‌ها به عنوان بخش متعاهد، دارای ویژگی‌های منحصر به فرد اند و چگونه سیاست‌های شهرداری بر برنامه‌ریزی پروژه تاثیر می‌گذارد، می‌پردازد. عنوان فصل هشتم، مدیریت طراحی شهری است؛ که در این فصل، راه حل‌های کلی در گستره برنامه‌ریزی شهری، توسعه املاک و مستغلات، و معماری ارایه می‌شود.
همچنین پاسخ سوالات ذیل را می‌توان در این کتاب یافت؛ چطور می‌توان محیط ساخته شده را به شیوه‌ای شکل داد که شیوه‌های سرمایه‌گذاری بر مناب منطقی و پویای یک شهر را شناسایی کرد؟ چگونه می‌توان خواسته‌های فردی را در نظر گرفت و مردم را به شهرها و مکان‌های ویژه آنها هدایت نمود؟ چگونه می‌توان نقش دولت در برنامه‌ریزی شهری را به عنوان یک بازی بدون باخت بازیابی نمود، به طوری‌که نهادهای دولتی در فرآیند توسعه‌های خصوصی مشارکت کنند؟ چگونه می‌توان یک سیستم برنامه‌ریزی دولتی را برای بهینه‌سازی دستاوردهای خصوصی و اجتماعی به‌کار گرفت؟ باید در نظر داشته باشیم که مشکل اساسی که باعث نیاز ما به برنامه‌ریزی می‌شود، لزوم هماهنگی در معاملات ارضی است. سوال اصلی این جا است که چگونه می‌توان به این هماهنگی رسید؟ دو جواب کاملاً متضاد وجود دارد، یکی به طور خود بخود از طریق بازار، و دوم فعالیت‌های سازمان یافته برنامه‌ریزی یک دولت یا سایر سازمان‌ها. ایده‌های مطرح شده در این کتاب، تلاش یک کشور را جهت یافتن تعادلی بین این دو نقطه متضاد مطرح می‌کند.
در مورد نمونه‌های مورد مطالعه در این کتاب باید بیان کرد؛ این نمونه‌ها، طرح‌های آزمایشی‌ای هستند که بیشتر در کشور فنلاند، سوییس و هلند واقع شده‌اند و در مرحله برنامه‌ریزی بوده و یا به اجرا در آمده‌اند. اما نمونه‌هایی در اتریش،امریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، ترکیه و ژاپن هم آورده شده‌است. پروژه‌های دانشجویی به‌صورت تجربی از دانشگاه تکنولوژی هلسینکی، فرهنگستان هنر کپنهاگ و دانشگاه معماری ییل مطرح شده‌است. این پروژه‌ها در کارگاه‌های مشترک، شامل؛ ساکنین، دولت، مقامات، زمین‌داران، سرمایه‌گذاران و نمایندگان شهری برگزار شده‌اند. همه پروژه‌ها مرتبط با سایت خود هستند و نتایج حاصل به‌طور نسبی قابل اجرا در فضاهای دیگر می‌باشند.
بنابراین به‌طور کلی، در این کتاب به بررسی دیدگاه‌ها، نمونه‌ها و مدل‌های متنوع بسیاری در مورد فرآیند توسعه، روابط بین دولت و برنامه‌ریزان، مقررات، قوانین، فعالیت‌های مشارکتی، مشاوره، مذاکره، چانه‌زنی و سازمان‌های طراحی شهری پرداخته شده‌است؛ که این عوامل بیانگر نوآوری در راستای تحولاتی به سوی هماهنگ‌سازی بوده که نشان دهنده فرآیند یادگیری اجتماعی است؛ و انتشار آنها و تأمل در برنامه‌های تحقیقاتی مطرح شده در این کتاب بخشی از فرآیند یادگیری اجتماعی است.
شایان ذکر است، کتاب مدیریت طراحی شهری؛ کاربرد مذاکرات یکپارچه در ارزش آفرینی در تلاقی برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری و توسعه املاک و مستغلات، کتابی نوشته ادلمن[2] با عنوانی مشابه با کتاب مورد بررسی است که دو سال قبل از آن (سال 2007) منتشر شده است. کتاب تأکید بر؛ کاربرد این مذاکرات در جایی که برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری و توسعه املاک و مستغلات با یکدیگر تلاقی می‌کند، دارد. تمامی فصول این کتاب به تفضیل به بیان موضوع مذاکره‌ها در زمینه‌های مختلف و در ارتباط با موضوعات مرتبط پرداخته است، مثلا مذاکره ها در طراحی شهری، منافع عمومی و مذاکره‌ها، چگونگی مطرح شدن این منافع در مذاکره‌ها، بیانیه ها و واسطه‌ها در توسعه مذاکرات و … . بنابرین در این کتاب موضوع “مذاکره”[3] به عنوان یک اصل در مدیریت طراحی شهری در نظر گرفته شده و در طول کتاب تمامی مطالب مرتبط با آن عنوان شده است. بنابراین می‌توان گفت کلیتی از کتاب فوق در کتاب مورد بررسی آورده شده و بخشی از آن را تشکیل می‌دهد.
در ادامه به‌طور ویژه به مرور فصل ششم این کتاب که در ارتباط با ابزارهای پروژه[4] است، می‌پردازیم:
در این فصل به بیان چیستی ابزارهای پروژه و کاربرد آن در مدیریت طراحی شهری پرداخته شده‌است. به منظور اجرای یک پروژه موفق، پروژه باید توسط مجموعه‌ای از ابزار پشتیبانی شود، استفاده از این ابزار، سبب هماهنگی و تسهیل فرایندهای طراحی در بستر و زمینه پروژه‌ها و استفاده بهینه از زمان می‌گردد؛ و با لحاظ نمودن جنبه‌های گوناگون، تصمیم‌گیری را آسان‌تر می‌کند و حتی برخی از آنها ساختارهایی را ایجاد می‌کنند که نسبت به تغییرات شهر انعطاف‌پذیر هستند.
حضور مفاهیمی چون؛ کارگاه‌ها(ورکشاپ‌ها)، منافع ذینفعان، ابزارهای ارتباطی، نمودارها و طرح‌ها، ارزش آفرینی، برنامه‌ریزی پروژه محور در متن این فصل چشمگیر و قابل ملاحظه است و می‌توان گفت مطالب دیگر حول اینها می‌گردد.
از طرفی باید بیان داشت؛ با افزایش اطلاعات در دسترس و تغییرات اتفاق افتاده در ماهیت شهرها در گذر زمان، چالش‌هایی در زمینه درک شهرها و چگونگی طرح‌های شهری مطرح شده است. امروزه شهرها و اجتماع‌های میان آنها به طور مداوم در حال تغییر هستند که در این تغییر عوامل بسیار زیادی دخیل‌اند. در این راستا ابزارها به کمک طراحان شهری آمده‌اند؛ این ابزارها فهم پروژه‌ها را به عنوان یک کل جامع آسان‌تر می‌کنند و علاوه بر افزایش تنوع، منافع ذینفعان و چگونگی تاثیر سناریوهای مختلف بر پروژه را در نظر می‌گیرند. بنابراین استفاده از آنها در شرایط امروزی بی‌تردید نه تنها توصیه می‌شود، بلکه لازم و ضروری است.
به‌طور کلی، کلیه ابزارهای پروژه را می‌توان در دو دسته ابزارهای دیداری (فراهم کننده ارتباط چهره به چهره) و ابزارهای انتزاعی و تصویری طبقه‌بندی نمود. با قرار دادن ورکشاپ‌ها[5] و سوییت شاپ‌ها[6] در دسته ابزارهای دیداری؛ و نمودار و دیاگرام‌های مفهومی و مدلسازی در دسته ابزار انتزاعی و تصویری، و اختصاص دادن بخشی جهت بررسی سیر تحول نمودارها و مدل‌ها، می‌توان بیان کرد کلیه مطالب فصل در این دسته بندی‌ها، مطابق نمودار زیر جای می‌گیرند.
با نظر به ابعاد گوناگون و پیچیده شهرهای امروزی؛ که به طور مداوم نیز در حال تغییر هستند، حرکت به سمت شیوه‌ها و فرایندهای سیال و پویا و توجه به شهر به عنوان یک ارگانیسم زنده در حال توسعه که به طور مداوم به محیط پیرامونش واکنش نشان می‌دهد، امری ضروری است. بنابراین مطالعه این کتاب به عنوان راهنمایی در راستای بررسی پتانسیل‌های آشکار و نهان محدوده‌های شهری، در نظرگیری عدم قطعیت‌ها، مشارکت مداوم بین طرف‌های درگیر در پروژه، ایجاد ساختارهایی که نسبت به تغییرات شهر انعطاف پذیرند، و راهکارهایی برای برنامه‌ریزی همکارانه در زمینه مدیریت طراحی شهری جهت ایجاد پروژه‌های بهتر، در پاسخگویی به چالش‌های طراحی شهری، توصیه می‌گردد.
[1] urban design managmant(UDM)
[2] Harry Edelman
[3] negotiation
[4]project tools
[5] workshops
[6] sweatshops