پيش از آن‌كه به معرفي شاخص مورد نظر بپردازيم، تاريخچه‌اي مختصر از دوچرخه و دوچرخه‌سواري ارائه مي‌دهيم.
اگر بخواهیم به تاریخ شکل‌گيري ايده‌ي دوچرخه و دوچرخه‌سواري بينديشيم، پيدايش دوچرخه در تاريخ تمدن بشري به دوران مصر باستان برمي‌گردد. دوچرخه در آن زمان مركبي بود با دو چرخ كه به كمك پاي انسان به سمت جلو حركت مي‌كرد. اما در طول زمان اين وسيلهي مكانيكي تكامل يافت و نام‌هاي مختلفي به خود گرفت. از “اسب چوبي” كنت دوسيوراك[1] و “درسين” بارون فون درايس[2] گرفته تا دوچرخه مدل استارلي[3] كه نخستين دوچرخه قابل‌اطمینان نام گرفت. دوچرخه تا اوايل دهه‌ي 50 قرن بيستم به‌عنوان يك وسيله نقليه مهم مدنظر بود تا اينكه باروی كار آمدن اتومبيل و افزايش سرعت جابه‌جايي و ساخت خيابان‌ها بدون در نظر گرفتن نيازهاي دوچرخه‌سواران، استفاده از دوچرخه به‌شدت كاهش پيدا كرد تا جايي كه در اواخر دهه‌ي 60 ميلادي شواهد موجود حاكي از پايان عمر دوچرخه به‌عنوان يك وسيلهي جابه‌جايي بود.
در اوايل دهه‌ي 70 ميلادي با افزايش هزينه‌هاي حملونقل و پيدايش بحران انرژي و بحران محيط زيست، دوچرخه تجديد حيات يافت، اما خيابان‌ها و مسيرهاي موجود جاي مناسب و امني براي عبور و مرور هيچ دوچرخه‌سواري نبود. بنابراين توجه‌ها به سمت ايجاد مسيرهاي دوچرخه و برنامه‌ريزي جهت ارتقاي جايگاه دوچرخه به‌عنوان وسيلهي نقليه‌اي براي جابه‌جايي كشيده شد.
يكي از شهرهايي كه تجربه‌ي موفقي در دوچرخه‌سواري دارد، شهر كپنهاگ در دانمارك، است. طبق آمار سال 2014، شهروندان اين شهر به‌طور ميانگين روزانه 1/34 ميليون كيلومتر دوچرخه‌سواري مي‌كنند. بنابراين با توجه به چنين آماري، انتظار مي‌رود كه اين شهر سيستم دوچرخه‌سواری يكپارچه و منسجمي داشته باشد.
در سال 2011 ميلادي، بحثی مطرح شد در راستاي شناسايي شهرهايي كه بهترين شهر براي دوچرخه‌سواري هستند. در همین راستا كمپاني Copenhagenize Design هر دو سال یک‌بار و در سال‌هاي 2011، 2013 و 2015 در قالب copenhagenize index، بيست شهر دوستدار دوچرخه را از ميان 80 تا 150 شهر شركت‌كننده در رتبه‌بندي، معرفی كرد. اين شاخص به شهرها بر اساس تلاشي كه براي دوچرخه‌مدار كردن هر چه بيش‌تر خود انجام مي‌دهند، امتياز مي‌دهد؛ به طوري‌كه اين تلاش موجب شود دوچرخه به يك وسيلهي حملونقل عمومي و پذيرفته شده در جامعه تبديل گردد. درواقع در این سال‌ها جامع‌ترین رتبه‌بندی شهرهای دوستدار دوچرخه ارائه شد. در اين رتبه‌بندي‌ها 13 عامل زير تأثیرگذار هستند:
- ميزان حمايت و طرفداري NGOها
- فرهنگ دوچرخه
- امكانات دوچرخه- وضعيت ايستگاه‌هاي دوچرخه، رمپ‌ها و پله‌ها، فضاي تخصيص داده شده به دوچرخه در قطار، اتوبوس و ديگر سيستم‌هاي حملونقل عمومي
- زيرساخت‌هاي دوچرخه
- برنامه‌هاي اشتراك دوچرخه
- تقسيم جنسيتي- درصد استفاده مرد و زن از دوچرخه
- ميزان استفاده دوچرخه‌سواران از سيستم‌هاي حمل‌ونقلي ديگر
- درصد افزايش استفاده دوچرخه‌سواران از سيستم‌هاي حركتي ديگر از سال 2006
- ايمني
- سياست
- پذيرش اجتماعي و توجه رانندگان و اجتماع به دوچرخه‌سوارن
- برنامه‌ريزي شهري با محوريت دوچرخه‌سواري و مورد توجه قرار دادن زيرساخت‌هاي دوچرخه‌سواري
- برنامه‌هاي آرام‌سازي ترافيك در جهت ارتقاي ايمني پياده و دوچرخه
سيستم رتبه‌بندي copenhagenize index، الهام گرفته از رتبه‌بندي‌هايي مثل شاخص شهرهاي قابل‌زندگي Monocole مي‌باشد. به‌طور خلاصه، شهرها با توجه به اين 13 عامل، بين 0 تا 4 اميتازدهي مي‌شوند. به‌علاوه، به شهرهايي كه تلاش چشمگير و ويژه‌اي در راستاي ارتقاي سيستم دوچرخه‌سواري خود داشته‌باشند، امتياز تشويقي تعلق مي‌گيرد.
بنابراين، طبق نتایج به‌دست‌آمده، در سال‌هاي 2011 و 2013، آمستردام و در سال 2015، شهر كپنهاگ رتبه‌ي اول را بين بيست شهر ديگر به‌دست آورده‌اند.
[1] Count de Sivrac
[2] Baron von Drais
[3] J.K. Starley
منابع:
- مهندسين مشاور گذرراه،1384، تسهيلات دوچرخه‌سواري، مباني و معيارهاي فني برنامه‌ريزي، طراحي و بهره‌برداري، انتشارات شيوه-انتشارات سازمان حملونقل و ترافيك تهران.
- Copenhage city of cyclists- the bicycle account 2014
- http://copenhagenize.eu/index/index.html