دنیای شهری جدید نوعی روابط چهره به چهره در شهرهای بزرگ پدید آورده بهطوریکه افراد از کنار هم عبور میکنند، هریک به سویی نگا ه میکند تا نگاهشان با نگا ه دیگری تلاقی نکند، اروینگ گافمن این پدیدهی جدید دنیای مدرن را بیتوجهی مدنی (Civil Inattention) مینامد. افراد از کنار هم میگذرند و یکدیگر را میبینند ولی این دیدن در یک کنش متقابل منجر به کنترل و محدودیت رفتار همدیگر نمیشود. جنبش جدیدی که امروزی شهرهای ایران را در برگرفته است پیاده راههایی است که در دل بافتهای شهری و خیابانهای شهر فضاهای شهری فعال و سرزندهای جهت برقراری کنشهای اجتماعی و تعامل هرچه بیشتر شهروندان به وجودمی آورد. پیاده راهسازی میتواند روی این بیتوجهی مدنی خط کشیده و افراد برای دیدن همدیگر و برقراری ارتباط اجتماعی به مکانهای مانند پیاده راهها، پلازاهای شهری و… رهسپار شوند. بهطورکلی یکی از اهداف طرحهای پیاده راهسازی ایجاد فضایی برای فعالیتهای مختلف اجتماعی، فرهنگی و گردشگری میباشد و علاوه برافزایش تعاملات و مشارکت اجتماعی به رشد اقتصادی منطقه کمک شایانی میکند.
این تحولات در فضاهای شهری شهر رشت نیز جایگاه خود را پیداکرده است و از سال 1390 پروژه پیاده راهسازی در مرکز شهر آغازشده است. تاریخچهی میدان شهرداری رشت به دورهی پهلوی اول برمیگردد و ساختمانهای آن به سبک نوکلاسیک اروپایی بهویژه با الهام از معماری سنت پترزبورگ طراحیشده است که ازآنپس نماد شهر رشت شدهاند.
مرکز شهر رشت که این عناصر تاریخی را در دل خود جایداده است سالیان زیادی با ترافیک شهر که مانند گره کوری مرکز شهر راه میفشرد و جریان زندگی را در آنجا بند آورده بود دستوپنجه نرم میکرده و همین امر باعث شده بود این میراث تاریخی مورد کملطفی قرار بگیرد و آنطور باید به شهر جلوه نبخشند. در سال 94 به همت شهرداری شهر رشت، میدان و سه خیابان سعدی، امام خمینی و شریعتی که اطراف آن را در برگرفته بودند تبدیل به پیاده راههایی شدند که با طول 8.3 کیلومتر عنوان یکی از بزرگترین پیاده راه دنیا را به خود اختصاص دادهاند.جدول زیر سیر تحول مرکز شهر رشت را در ادوار مختلف نشان میدهد:
کاربریهای اطراف پیاده راه که اغلب تجاری بودهاند با پیاده شدن این مسیر و سهولت رفتوآمد در هنگام خرید رونق دوچندان پیداکرده است. عنصر جدید که بعد از پیاده راه شدن در اینجا بیشتر به چشم میخورد فضایی است که الدنبرگ آن را مکان سوم مینامد که بهواسطهی کافهها و اغذیهفروشیهای درون فضای شهری و ایجاد مکانهایی جهت نشستن شهروندان در فضا و سپری کردن زمان به وجود میآید. او سه مکان را در زندگی افراد مشخص میکند: کار، خانه و مکان سوم که جایی غیرازاین دو هویت را در برمیگیرد. جایی که فرد میتواند آرامش داشته باشد و درعینحال نوعی زندگی اجتماعی را تجربه کند. پس از پروژهی پیاده راهسازی امکان ایجاد این مکانها در فضا به دلیل وجود اغذیه و کافههای متنوع بیشازپیش فراهمشده است. این تنوع اغذیهفروشیها در نامگذاری رشت بهعنوان شهر خلاق غذا از طرف شبکه شهرهای خلاق یونسکو در تنوع کافهها و اغذیهفروشیهای محور بیتأثیر نبوده است.
تنوع کاربری های خلاق
این فضا باوجوداینکه مورد استقبال شهروندان و همچنین توریستها قرارگرفته است، خالی از ایراد و نقد نیست.یکی از نقدهای واردشده به این پیاده راه عدم استفادهی مناسب از فضای سبز با توجه به اقلیم معتدل شهر رشت و بیتوجهی به مسئلهی اقلیم و آبوهوا در طراحی قسمتهایی از فضا هست. از معضلات دیگر آن میتوان به موردهای زیر اشاره کرد:
- افزایش حضور دستفروشان پس از ساخت پیاده راه و عدم ساماندهی مناسب آنها
- کمبود برنامههای فرهنگی و هنری و جشنوارهها با توجه به پتانسیل و سابقهی این فضا برای برگزاری مراسمت
- کمبود برنامههای گروهی و مشارکتی که مردم را به فضا دعوت کند
- طراحی از بالا به پایین و نقش کمرنگ مردم در طراحی
- روشنایی کم با توجه به وسعت زیاد محدوده
- طراحی ضعیف مبلمان
- بیتوجهی به ساختمانهای فرسوده و عدم مرمت نمای آنها که منجر اغتشاشات بصری و کاسته شدن از مطلوبیت فضا شده است.
این پیاده راه ا تمامی ضعفهایی که در طراحی خود داشته، مورد استقبال شهروندان قرارگرفته است و به دلیل قرارگیری آن در هستهی مرکزی شهر رشت در تمام فصول فعال و سرزنده هست. وجود پتانسیل بالای فضا برای تبدیل آن به فضایی انعطافپذیر و رویداد پذیر ازیکطرف و فعال بودن فضا در تمامی فصول فرصت مناسبی است که از این پتانسیل جهت ارتقاء کیفیت پیاده راه و شاخص کردن آن در سطح استان و کشور و جذب توریست استفاده شود و باید این نکته را متذکر شد که تنها نهادن یک نام و یک عنوان بر یک فضا نمیتواند تغییری در آن ایجاد کنند بلکه اقدامات زیرساختی مهمتری برای رسیدن به این عناوین نظیر تبدیلشدن به پیاده راهی فرهنگی نیاز است.
محورپیاده شهر رشت
همانطور که دکتر سالینگاروس بیان میکند، هسته فضای شهری مخصوص عابر پیاده است و باید که با پرداختن به این جنبه در طراحی شهری فضاهای شهری را انسانیتر و با سازگاری بیشتر با خصوصیات بشری ساخت. با همهگیر شدن چنین تحولات بزرگی در فضاهای شهری ایران میتوان به آیندهی رشتهی طراحی شهری در ایران امیدوار بود و انتظار خلق فضاهای شهری ایرانی توسط طراحان ایرانی را داشت.