شوشتر نو یکی از شهرهای جدید خوزستان است که با هدف اسکان 40 هزار نفر کارگران کارخانهی کشت و صنعت کارون در کنار شهر قدیم شوشتر به مهندسین مشاور«داض» واگذار شد و توسط «کامران دیبا» طراحی گردید.
با ورود به شهر اولین نکتهایی که به ذهن هر بیننده میآید، طراحی منسجم و یکنواخت ساختمانها در طول ستون فقرات اصلی شهر است. محوری پر رنگ که تمام عناصر و اجزای شهر را از فضای عمومی و نیمه عمومی تا بازار و میدان و مسجد جامع، اتصال داده و سپس از طریق پل به شهر قدیم پیوند میدهد. قدم زدن در شهر و کشف فضاها از پی یکدیگر، در امان ماندن از گرمای جنوب، مقیاس انسانی و توجه به پیاده، چلیپایی بودن، استفاد از آجر و… همه و همه نشان از توجه طراح در به کارگیری اصول معماری بومی است. شهری که با الهام از طبیعت و معماری ایرانی نه در مقابل شهر قدیم بلکه در ارتباط با آن شکل گرفته و حتی اسامی نیز بر اساس فرهنگ ایرانی مانند بلوار شیرین و فرهاد نامگذاری شدهاست. شهری با هدف “مساوات و عدالت اجتماعی” طوری که فرزند کارگر و فرزند مهندس از حقوقی مساوی در شهر برخوردار باشند.
اما امروزه چهرهی شهر با تیرچه بلوکهای به کار رفته در نما و فضاهایی که پس از اتمام شهر، ساکنین برای تعریف حد و مرز و تعیین قلمروی شخصی افزودهاند، مخدوش شده، بیتوجهی به سلسله مراتب فضاها و در نظر نگرفتن قلمروی شخصی و الگو گرفتن از حومههای آمریکایی چنین نتیجهایی را در پی داشته است.
استهلاک و زوال ساختمانها ، استقبال کم مردم و داشتن دیدگاه خوابگاهی بودن، بی توجهی و به حاشیه رانده شدن شهر پس از انقلاب بالاخص با رکورد اقتصادی و جنگ بر روی کیفیت زندگی مردم شوشتر نو تاثیر مخرب داشته است. عوامل خارجی ذکرشده بر روی کیفیت فضاهای عمومی نیز تاثیر گذاشته و باعث شده که مردم حضور کم رنگی را در فضاهای عمومی شهر داشته باشند. فضاهایی که دیبا برای تعاملات اجتماعی در نظر داشت مانند میدان اصلی که با الهام از ابعاد میدان نقش جهان طراحی شده و بازار چند طبقه که متاسفانه امروزه شاهد عدم سرزندگی و حضور مردم هستیم.
بازار سه طبقه که فقط طبقه همکف آن دارای کاربریهایی مانند سوپر مارکت و سلمانی است. حضور تعدادی جوان و کودک های بین سنین 5 تا 12 سال به صورت پراکنده در فضا مشاهده ميشود. هم چنین از حضور بانوان در ساعات صبح خبری نیست که خود نشان دهندهی کیفیت پایین فضای شهری است. بازار که قلب تپنده ی هر شهر است خبر از بی رونقی دارد که ر پی آن اقتصاد خرد محلی ساکنان نیز رو به افول میرود.
نقدهای فراوانی به پروژه شده است، که با توجه به بازدیدهای انجام شده از این شهر به شرح زیر است:
- شهر موجودی زنده است كه با طراحی شهری متولد میشود، با گذشت زمان دائماً چهرهی شهر و حتی گاهی ماهيت آن عوض میشود، ولی به تغییر فرم و دگردیسی شهر بر اثر عوامل مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و …. بیتوجهی میشود.
- وضعیت کنونی شهر رقتانگیز است، دارای پایینترین ارزش ملک در منطقه است.
- زبالهها، کوچه و خیابانها را به شدت آلوده کردهاند.
- شیرابه و فاضلاب در جوهای روباز راکد مانده است.
- مرکز محله که مرتفعترین ساختمانها را دارد و نقطه کانونی محسوب میشود رو به فرسودگی و ویرانی نهاده است. شهرجدید شوشتر تنها شهر جدید ساخته شده در ایران است که ویژگیهای هویت ایرانی مستحکمی دارند این شهرنقطه عطفی محسوب میشود که بایستی به خوبی از آن نگهداری کرد.
- این در حالی است که ساکنان محلی شهر را قدیمی قلمداد میکنند و با اینکه شهر جدید است ولی شهری تاریخی به نظر میآید.
- اگر طرح جامع اوليهی«داض» اجرا میشد، شايد به اهداف اصلی طراحان میرسيد، اما متاسفانه تعاونی كشت و صنعت كارون و شركت خانهسازی اين مجموعه را رها كردند. مدتی در اختيار جنگزدهها بود و در حال حاضر در دست مالكين مختلف است كه اكثراً كارمندان دولتاند.
- اين مجموعه شامل واحدهای تكخانهای 2 طبقه با حياطهای خصوصی است. آپارتمانها 4 طبقه است. مزايای آن تميزی و مرتبی و فضای سبز مطلوب است، ولی عيب بزرگ آن اين است كه يك شهرك مرده است، جايی كه ساكنين فقط برای خوابيدن میآيند، يعنی همان Company Town كه ديبا از آن اجتناب میكرد.
جهت احیای شوشتر نو و افزایش سرزندگی و کیفیت زندگی راهکارهایی با توجه به تجارب جهانی در احیای شهرکهای شرکتی و بازآفرینی شهر با توجه به زمینهی غنی فرهنگی، پیشنهاد میشود:
- دخیل کردن بخش خصوصی در بازآفرینی و احیا
به این صورت که سرمایهگذاران و کسانی که توانایی اقتصادی بالاتری نسبت به سایرین دارند را تشویق به خرید چندین واحد های مسکونی در محله کرده تا واحدهایی که در آستانه تخریب قرار دارد را نوسازی و یا بازسازی کنند و هم دیدگاه مردم به اینکه املاک قیمت پایینی دارند و ارزشی برای سرمایهگذاری ندارند را بهبود بخشند.
- باز آفرینی مرکز محله
با تزریق کاربری و ایجاد فرصتهایی برای اشتغال جوانان در محور اصلی و بازار میتوان سبب رونق محله و بالارفتن توان اقتصادی ساکنان محله و در نهایت ماندگاری و پایداری محله شد.
- تشویق و سیاستگذاری برای جلب اقشار دیگر از شهر قدیم شوشتر
تشویق افراد بومی از شهر شوشتر سبب افزایش تعاملات اجتماعی بین مردم شهر قدیم و جدید میشود که در نهایت بستری را برای ارتقا و افزایش فضاهای عمومی فراهم میآورد. به عبارتی بهتر فضاهای گمشده (فضاهایی که دیبا برای برخورد چهره به چهرهی ساکنین و فضاهای بازی کودکان در نظر گرفت) بستری برای تعاملات اجتماعی ساکنان میشود و نهایت به بهبود کیفیت زندگی در شهر منجر میشود.
- باز آفرینی فرهنگ-مبنا
با توجه به وجود ردهی سنی کودک و نوجوان در شوشتر نو در نظر گرفتن مراکز فرهنگی برای ایجاد زیر ساخت مناسب فرهنگی لازم به نظر میرسد. همچنین وجود فرهنگ غنی و نژادها و اقوام مختلف در استان خوزستان نیازمند توجه به بعد فرهنگی و باززندهسازی ارزشهای بومی و محلی را آشکار میسازد.
- جذب گردشگر برای شاهکار معماری کامران دیبا
چنان که ذکرشد این اثر ارزشمند معماری و شهرسازی برنده جایزه معماری آغاخان است. به طوری که میتوان گفت بیانگر ارزشهای معماری ایرانی و اسلامی است و در نوع خود میتواند بهترین معرفی را از این میراث ملموس داشته باشد.
- ایجاد امکانات اولیه رفاهی
محلههایی در شوشتر نو هنوز هم فاقد گاز هستند. کمبود امکانات اولیه زندگی علاقه مردم به ساکن شدن را کاهش میدهد و حتی ساکنان فعلی را نیز از ماندن در شهر باز میدارد.