معرفی
پارک چهل بازه از جمله پروژه‌های بزرگ شهری در مشهد است که با هدف توسعه تفریحی و گردشگری شهر، در حال ساخت است. اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ فاز اول آن شامل یک دریاچه و پارک کودک و خانواده، با مساحت ۱۰ هکتار و اعتباری بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسید. بوستان چهل بازه در غرب شهر مشهد و در حاشیه مسیلی به همین نام و در امتداد بزرگراه امام علی، یکی از عناصر ساختاری شهر واقع شده است و از میدان نمایشگاه بین‌المللی تا بلوار دانشجو کشیده شده است.
کال یا مسیل چهل بازه که بستر یکی از سر شاخه‌های رودخانه کشف‌رود است، آب سرریز سد گلستان در جنوب‌‌غرب مشهد را به آن سوی دشت منتقل میکند و طولانی‌ترین کال در محدوده شهری مشهد است. مسیل چهل بازه به عنوان یکی از محورهای کلان طبیعی شهر مشهد و همچنین از عناصر ساختاری و استخوان‌بندی شهر مشهد محسوب می‌گردد. زمین‌های حاشیه این مسیل به عنوان یک فرصت شهری کم نظیر با وسعت حدود ۱۱۵ هکتار در غرب مشهد واقع شده است.
مسیل چهل بازه در گذشته، در کنار محلی برای عبور روان‌آب‌ها، تبدیل به مکان تجمع معتادان، موجودات موذی و انواع حشرات از جمله سالک شده بود و هر روز برای مجاوران و ساکنان ابتلا به انواع بیماری‌ها را رقم می‌زد. ریختن و تجمع نخاله‌های ساختمانی نیز معضلی مزید بر آلودگی محیطی در این فضا شده بود. در نهایت مدیریت شهری با توجه به وسعت، موقعیت مکانی و تنوع بافتی چهل‌بازه، بر آن شد تا این مکان را احیا کند. این پارک که عنوان ملی را نیز در کنار خود دارد، ۶۰ الی ۷۰ درصد آن به فضای سبز تبدیل خواهد شد. با احداث پارک مذکور در کنار افزایش فضای سبز و ایجاد مراکز تفریحی و گردشگری برای شهروندان و زائران، دست سودجویان و زمین‌خواران از تصرف اراضی حاشیه این کال کوتاه می‌شود.
طراحی پارک
فرم توپوگرافی زمین در این محدوده پتانسیلی برای ایجاد تپه ماهورهایی مصنوع و دریاچه‌هایی در خط القعرهای این تپه ماهورها می‌باشد که علاوه بر ایجاد جذابیت و زیبایی‌های خاص خود، بایستی راهکاری مناسب برای معماری و سازه ساختمان‌ها در نظر گرفته شود. طرح معماری بستر پارک ملی چهل‌بازه، محدوده یک‌صد هکتاری در پهنه طولی آن، ابتدا به ۸ قسمت تقسیم می‌شود. در مرکز تقریبی هر زون یک دریاچه با ساحل نرم با حداکثر عمق تا کف بستر و تراز لبه آن همسطح متوسط هر زون در بزرگراه امام علی اختیار می‌شود. وسعت هر دریاچه یا کاسه آبگیر در حدود ۱٫۵ تا ۴ هکتار، بستگی به وسعت هر زون معین می‌شود. اختلاف سطح و فاصله هر دریاچه با دریاچه بالا دست و پایین دست به صورت پله‌ای، شیب‌دار، آبشار و اشکال دیگر به هم مربوط می‌شوند. لبه دریاچه‌ها محل اسکلههای قایقرانی، ماهیگیری، اسکی روی آب و رستوران‌ها و تریاها خواهد شد.
در هر زون و در پهنه کنار دریاچه‌ها یک اتفاق مهم مانند: تالار شهر، فرهنگ‌سراها، نمایشگاه بزرگ گل و گیاه، برج چشم انداز، هتل چهل ستاره، ورزشگاه، رصدخانه، باغ وحش، بازارهای روز و دریاچه‌ها و ساختمان‌ها را به هم مربوط می‌کنند. یک تالار بزرگ شهر با ظرفیتی حدود ۸-۷ هزار نفر برای مسابقات و کنسرت‌ها در قلب پارک و حد واسط دریاچه‌ها، یک هتل بزرگ ۲۰۰ اتاقه ۲۰ طبقه در غربیترین نقطه پارک در نزدیکی نمایشگاه، با چشم انداز سرتاسر طول پارک، همچنین یک رستوران بزرگ و یک تریا در مجاورت هر دریاچه به همراه دو کمپینگ برای چادر زدن و اقامت صحرایی در حاشیه پارک در طرح دیده شده است.
در حاشیههای بیرونی و محیطی پارک، زمین‌های کوچک ورزشی وجود دارد که همسایگان پارک را به ورزش و تشکیل تیم‌های محلی بسکتبال و والیبال دعوت میکند. در جعبه‌های داخلی و نزدیک به زمین‌های ورزشی، در بدنه دیگر تپه ماهورها، پارک‌های کودک پیش‌بینی شده که حدفاصل زمین‌های ورزشی و پارک‌های کودک را تونل‌هایی در دل تپه به هم مرتبط میکند.
این پارک از نظر معماری، جدای از زون‌بندی ارتفاعی و اختلاف سطح دریاچه‌ها، از نظر مبلمان شهری و نشانه‌ها و مجسمه‌ها و دیگر زمینه‌ها، دارای هویتی یکپارچه است. چهره شیب این پارک، با نور آبی دریاچه‌ها و تاورهای بلند ورودی‌ها، چراغ‌ها و پروژکتورهای موضعی، چهره‌ای نمایان از پایین و از آسمان خواهد یافت.
لازم به ذکر است پیش‌بینی حدود ۵۰۰۰ پارکینگ خودرو در افق طرح و در قالب پارکینگ‌های زیرسطحی و همچنین طراحی رینگ‌های مناسب جهت حرکت سواره‌رو و خدمات اضطراری در حاشیه محور امام علی از تمهیدات ترافیکی پارک چهل‌بازه می‌باشد.
تأمین آب
طراحی منحصر به فرد پارک ملی چهل بازه وجه تمایز آن با سایر پروژه‌های مشابه در مشهد است. در واقع طراحی پارک بر اساس جریان فصلی آب رودخانه چهل بازه صورت گرفته و گردش آب سبب دیدنی‌تر شدن پارک می‌گردد. اما این پروژه به حجم بالایی از آب نیاز دارد که تخمین زده می‌شود سالانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون متر مکعب عبور آب از رودخانه چهل بازه صورت بگیرد؛ در حالی‌که تقریباً تمامی این آب‌ها بلااستفاده می‌ماند و عبور میکند. بر اساس توافق شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان رضوی با شهرداری مشهد در خصوص این پروژه، قرار شده است این شرکت سالی یک میلیون مترمکعب آب برای پروژه تأمین نماید. استفاده از سرریز بند گلستان، حفر چاه، انتقال آب از تصفیه‌خانه شهر به این محل، انتقال آب از سد ارداک و… از جمله گزینه‌های تأمین آب پروژه است.
پروژه بسیار جالبی است و نکته مهم آن استفاده درست از مسیل و محل عبور آبهای جاری است.خیلی از شهرهای ایران این قابلیت رو دارند که از مسیر آب به عنوان یک فضای شهری جذاب بهره ببرند و سرزندگی بیشتری رو به شهر اضافه کنن. ممنون از معرفیتون.
کاملاً با شما مواقفم. این گونه فضاها، سرزندگی و طراوت خاصی رو به شهرها می‌بخشند ما در شهرهای غربی و شمالی کشور به سبب وجود منابع آبی بیشتر، شرایط مناسب‌تری فراهم است.
این طور که بنظر میاد این پروژه بیشتر با تکیه بر پتانسیل‌های جمعیتی و گردشگری شهر مشهد و توان سرمایه‌گذاری آن انجام می‌پذیرد تا اینکه به یک مسیر آب فصلی وابسته باشد و این پروژه بزرگ تنها با فشار بر منابع آبی و با صرف هزینه ممکن خواهد شد؛ هر چند که نمی‌توان از مزایای آن برای شهر و شهروندان و زائران چشم‌پوشی کرد.
ممنون از توجهتون..
از زمین خالی درون شهر بهره‌برداری بجایی انجام شده و منظر بسیار زیبایی به این بخش از شهر بخشیده است.
بنظر می‌رسه بعد از بهره‌برداری از مجموعه دریاچه چیتگر (شهدای خلیج‌فارس) در تهران، سایر شهرها، گرایش به ایجاد دریاچه‌های بزرگ مصنوعی پیدا کرده‌اند. بغیر از نمونه بالا، در کرج نیز پروژه‌ای مشابه درحال احداث است. اما باتوجه به بحران آبی که کشور با آن دست و پنجه نرم میکند، باید در استفاده از منابع آبی کشور بسیار دقیق و حساب‌شده عمل کرد. چرا که در غیر این .صورت بنظر می‌رسد بدلیل کمبود آب، عمر این گونه پروژه‌ها بسیار اندک خواهد‌بود
ممنون از اشاره به این مسئله مهم..
در مورد این گونه پروژه‌ها، مدیریت پایدار منابع آب نقش حیاتی دارند بخصوص اینکه شهر مشهد در اقلیم خشک قرار دارد. در مورد پارک چهل‌بازه نیز تأمین منابع آبی در کنار تملک اراضی به عنوان معضلات اساسی شناسایی شده و مطالعات زیادی در خصوص منابع آب انجام شده است. استفاده از حق‌آبه سد گلستان که در بالادست این مجموعه و این مسیل قرار دارد و سپس استفاده از چاه‌های موجود به عنوان در دسترس ترین و مهم ترین منبع شناخته می‌شود و برای دریاچه کرج هم به همین صورت.. (که البته سد کرج و گلستان با هم قابل مقایسه هم نیستند)
اما باید از راه‌حل‌های نوین برای تأمین و صرفه‌جویی در آب (مانند روش‌های تأمین آب از منابع نامتعارف) استفاده کرد که البته خود نیازمند تکنولوژی، مدیریت و هزینه است.
پروژه قابل تاملی هست، شاید از لحاظ نوع رویکرد به استفاده از پتانسیل های شهری چون مسیل‌ها موفق بوده اما در عمل و بهره‌برداری، به نظر ناپایدار می‌ررسد. طراحی این گونه فضاهای عمومی مبتنی بر آبهای فصلی از بزرگ‌ترین خطاهای مدیران و طراحان شهری در توجیه اجرایی چنین طرح‌هایی هست. چرا که امید به آبراهی موقتی بسته اند. این در مقیاس کلان اتفاقی است که در کشور در حال انجام هست و سد های پیاپی، چاه های عمیق و فضاهایی مبتنی بر آب سبب تغییرات اقلیمی کلان و ناپایداری می شود.
شاید بتوان از کشورهای حشیه خلیج فارس درایجاد فضاهای شهری جدید با رویکردهای متفاوت در یک اقلیم به نسبت یکسان یاد کرد.
ممنون از توجه و همچنین نظرتون.. همانطور که گفتین موضوع تغییرات اقلیمی ناشی از این دست پروژه‌ها نیز قابل تامل است.
ممنون بابت پست خوبتون
ممنون. خوشحالم مورد توجهتون قرار گرفته.
ممنون خیلی خوب بود
ممنون. با تشکر از توجه شما.
از منظر طراحی شهری این پروژه می تواند یک نمونه ایده ال باشد یا به شکلی ایده آل تهیه و حتی اجرا شود. در راستای اهدافی که معمولا برای ان تعریف می شود (توسعه تفریحی و گردشگری شهر، احیای و توسعه فضاهای عمومی، ارتقا کیفیت و …) که همان اهدافی است که تاکنون مبنای آموزش و یادگیری و اجرای پروژه در طراحی شهری بوده است. ولی در شهرهای ما اگر یکپارچه بنگریم با اجرا شدن این پروژه ها این اتفاق نمی افتد! (هر چند این جو با تلاشی که برخی از اساتید در راستای پرداختن به مسایل زیربنایی چون اقتصاد سیاسی و … کرده اند در حال تغییر است) که در شرایط نظام مدیریتی و برنامه ریزی ما کاملا ضروری است.
دو موردی که دوستان نیز مورد توجه قرار داده اند به عنوان نقد این پروژه در شرایط تربیتی و آموزشی قابل پیش بینی است ولی برعکس انکه به ما آموخته اند اساسی و مهم است؛ ولی نیست! و بیشتر رفتن پی نخودسیاه است و تغییردهنده و رهایی بخش نیست. ۱٫ حداکثر تلاش در جهت پایدار شدن این پروژه است ( که مثلا آب آن از کجا تامین می شود؟ که مثلا از منابعی چون تصفیه فاضلاب باشد بهتر است (یا باید و حتما باشد!) و یا ممکن است با شکست مواجهه شود… ولی در هر دو مورد دو نکته وجود دارد اینکه تا زمانی که فشار جدی ای احساس نشود و راحت بتوانند تا اخرین قطره آب موجود چه سطحی و چه زیرزمینی استخراج کنند عملا مدیریت کوتاه مدت و نظام سوداگر به فکر گزینه های به ظاهر بهتر، نخواهند افتاد و دوم اینکه به دلیل مشکلات کم ابی (یا سایر مشکلات زیست محیطی، اجتماعی و …) ، این پروژه ها شکست نخواهند خورد وگرنه اصلا شروع آنها کلید نمی خورد و چون نیروهایی ویژه و بزرگ پشت این بهره برداری هاست پس هرجور شده این مشکلات را پشت سر می گذارند (نادیده می گیرند) ولی به چه قیمتی و از سهم زندگی چه کسانی؟ ضرر ان در چه زمانی و چه مکانی خود را نشان خواهد داد؟ و این ضرر متوجه چه گروه هایی خواهد شد؟ مهم نیست! حالا توی این فضا و جو مگه می شه اثبات کرد! مطمئنا انان که از این پروژه ها سود اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می برند در ضرر ان شریک نیستند.
۲٫ در جهت تبدیل شدن به یک مکان عمومی همراه با ایجاد سرمایه عمومی و سرزندگی و … در شهر شود . ولی نقدی که وارد است این است که اساسا این پروژه ها از دل وضعت اکنون شهر بیرون نمی ایند (هرچند از فکر کسان و جریاناتی که خود را صاحب شهر و شهروندان میدانند بیرون می آید) و موارد بالا نیز در نهایت در مکان خاصی به وجود می اید و نشری به سایر قسمت های شهر پیدا نمی کند (لااقل اثرات خوب آن) و در همراستایی و پیوند با سایر واقعیت های شهر واقع نمی گردد و گاها تضادی ایجاد می کند که شکاف موجود را بزرگتر و بزرگتر می کند.
در واقع این پروژه ها همان گونه که در جهت پر کردن یک معضل نقطه ای هستند منفعت ان نیز نقطه ای است (گروه های خاص، مکان خاص، زمان خاص و …)
اینکه همچین پروژه های بزرگی را در راستای توسعه امور محلی بدانیم گمراه کننده است و از تحولاتی که همچین پروژه هایی در کنار خود و در سطح شهر و تحکیم برخی ساختارهای قدرت و سرمایه ایجاد می کنند غافل شده ایم (پروژه دریاچه چیتگر نمونه آن است)
و توجیه مکانی ان را با ذکر وجود مشکلاتی چون تجمع معتادان، وجود موجودات موذی و انواع حشرات، ریختن و تجمع نخاله‌های ساختمانی! و … عنوان کنیم گمراه شدگی بسیار بزرگتری است ان هم در شهری که معضلاتی دارد که چنین مواردی در برابر ان هیچ است و اگر قرار است این مکان به خاطر همچین مشکلاتی برایش همچین هزینه های شود برای سایر مشکلات و معضلات چه باید کرد!
و پتانسیل هایی که برای اینجا بولد می گردد (فرصت شهری کم نظیر ) در سایر مکانها و فضاها وجود ندارد؟ یا پتانسیل های دیگری که خودمان یا مردم این شهر از دل خود این شهر به ان رسیده باشند وجود ندارد؟ (حدس بر این است که تشخیص این پتانسیل ها برای ایجاد همچین پروژه هایی از مشاهده نمونه های خارجی است- در واقع سوال این است آگاهی ما از کجا تغذیه می شود؟)
این که منطق سودجویی و سوداگری بانی چنین پروژه هایی، از دلایل توجیهی این نوع پروژه ها، کوتاه کردن دست سودجویان و زمین‌خواران از تصرف اراضی را مطرح می کند هم چرخش عجیبی است که جمله «ما با پدیده ای روبرو هستیم که در دوربین زل می زنند و دروغ می گویند!» را یاداور میکند و بسیار فریب دهنده است.
از این مباحث که بگذریم به فرض که تمام این موارد کاملا اصولی و علمی و به زیبایی هرچه تمام تر و با برنامه ریزی کاملا پیش بینی شده تهیه شود که بهترین پروژه از هر نظر گردد ولی سوال اینجاست که اکنون جایگاه پرداختن به این پروژه با توجه به وضعیت شهر مشهد کجاست؟ دلیل زایش هم چین طرح های چیست؟ و در یک ساختار به هم پیچیده در نهایت چه نتیجه ای به همراه خواهد داشت؟
این نکته را می توان گفت که در اولویت پرداختن به مسایل شهر، اجرای این پروژه ها نمایش دهنده حساسیت مدیریت شهر و نخبگان جامعه به نوع خاصی از دغدغه ها است. شهر مشهد شهر پر جمعیتی شده است و می شود ولی از کمیت بگذریم کیفیت این جمعیت و نحوه ی اسکان انها چگونه است؟ جمعیتی که در سالهای اخیر به شدت به شهر در حال مهاجرت هستند جز کدام قشر جامعه است و برای چه می ایند؟ (نزدیک به یک سوم جمعیت شهر در سکونتگاه غیررسمی هستند و بخش زیادی از دیگر جمعیت شهر نیز در بافت فرسوده زندگی می کنند) دغدغه اصلی این شهروندان و به تناسب ان دغدغه شهر چیست؟ ایا دغدغه اول با دومی در یک جهت هستند؟ پروژه های بزرگ قبلی چه قدر توانسته اند از این وضعیت بکاهند که ما باز به سراغ همچین پروژه هایی می رویم!
مشهد شهر بزرگی است ولی نه برای همه! و بزرگی ان به یک اندازه به همه نمی رسد و از همین روست که هرچه پروژه بزرگ تری اجرا شود درست است که مشهد را بزرگتر می کند ولی سهم از این بزرگی را برای اکثریتی کوچک تر و کوچک تر میکند زیرا اگر نسبت این سهم کاهش هم نیابد ولی به دلیل افزایش تعداد متقاضی (به دلیل مهاجرتی که این پروژه ها به شهر تحمیل می کنند) میزان سهم این اکثریت از بزرگی و بزرگ شدن شهر کاهش می یابد.
چرا نحوی برنامه ریزی ما و اولویت گذاری های ما در انجام پروژه ها مدام بر افزایش شهروندان ساکن در سکونتگاه های بد افزوده است؟ این همه هزینه چه نتیجه ای برای اکثریت در بر داشته است؟ سود و منفعت انها به حساب چه گروه هایی در می اید؟ واقعیت این است که پروژه هرچه بزرگتر باشد سود حاصل از ان نیز بزرگتر است و نظام سوداگر رانتی شبه بازار انحصاری این را مکررا به کار می اندازد و هیچ ابایی نیز از وضعیت اکثریت و افزوده شدن شکاف و نابرابری و … ندارد و متاسفانه از ان لذت نیز می برد و بر غرور انها می افزاید …
چرا اجرای پروژه های کوچک و زیربنایی نه برای مدیریت و نه برای نخبگان دانشگاهی جذابتی ندارد؟ (در حالی که واژه های محلی برای پروژه های بزرگ، ان را قابل توجیه تر می کند! هرچند همین هم در حد حرف باقی می ماند : از ۱۰ هکتار فقط یک پارک کودک !؟) تکلیف نظام مدیریتی روشن است زیرا تا بیخ و بن ایدئولوژیک زده شده و تقریبا به طور کامل در خدمت سرمایه و انباشت ان برای گروه های خاصی تبدیل شده است ولی نظام دانشگاهی ما چرا دارد تن به ترویج و بزرگنمایی و چه چه زدن برای همچین پروژه هایی بدون نقد ریشه ای انها میدهد؟ ما هم قرار است مثل نظام مدیریتمان بیاندیشیم؟!
سلام آقای قبولی. پروژه قابل تاملی و خوبی رو ارائه دادید.
میتونم ازتون بپرسم منبع مورد استفاده تون برای این پروژه چی بوده؟ و اگه براتون امکان پذیر هست اسناد مرتبط با این پروژه رو در اختیار منم قرار بدید؟ برای یکی از نمونه های موردی پایان نامه ام می خوام استفاده کنم.
آدرس ایمیل من sonya_mc2@yahoo.com
تشکر و سپاس فراوان
کار بسیار ارزنده ای هست
البته تا جایی که اطلاع دارم، مالکیت این زمین متعلق به بنیاد شهید و ستاد فرامین حضرت امام و سهامداران شرکت چهل بازه هست
بدیهی است پارکی که باید احداث بشه در محدوده ۶۰ متری حریم رودخانه که متعلق به سازمان آب مشهد است میبایست احداث شود لذا نقشه مذکور احتیاج به اصلاح دارد.ضمنا با توجه به نیاز شدید مشهد به ساخت چنین فضاهایی این کار میبایست زودتر انجام میشد، امیدوارم با مدیریتهای جدید در شهرداری مشهد این مهم هر چه زودتر انجام و به اتمام برسد تا شهروندان و زایران حضرت رضا(ع) هر چه زودتر بتوانند از آن استفاده کنند.با تشکر از همه خادمین مردم ایران بخصوص مشهد الرضا (ع)